نام انگلیسی :Bitter cucumber،Colocynth
گیاهی ازخانواده: Cucurbitaceae
نام علمی:Citrullus colocynthis L. schrad
مترادف:Cucumis colocynthis L.
اطلاعاتی کلی درمورد هندوانه کوهی:
رده بندی گیاهی:
دسته: گیاهان گلدار (Magnoliophyta)
رده: دو لپه ای ها (Dicotyledones)
راسته: کدوئیان (Cucurbitales)
خانواده: کدو (Cucurbitaceae)
تاریخچه: وجود دانه کوچک و مشخص آن در چندین منطقه باستان شناسی اولیه در آفریقای شمالی و شرق بخصوص در مصر ثبت شده است که مربوط به ۳۶۵۰ تا ۲۸۵۰ سال قبل از میلاد است. گفته می شود که بدویان صحرایی یک نوع نان با دانه های آن تهیه می کنند. با توجه با اینکه به طور وحشی در فلسطین اشغالی می روید، علائم تلخی و التهاب زایی آن معادل خواهند بود با کدوی وحشی ذکر شده در کتاب تورات در آیات: ۴۰-۳۹٫
گیاه شناسی :
گیاهی علفی، چند ساله، دارای ساقه خوابیده یا بالا رونده و پوشیده از تار است. برگهای آن متناوب منقسم، لوبهای متعدد دندانه دار پوشیده از تار و دارای ظاهری به رنگ مایل به سفید در سطح تحتانی پهنک است. از کناره برگهای آن پیچکهایی خارج می شود که موجبات اتصال گیاه را به تکیه گاه فراهم می سازد. گلهای آن دارای وضع منفرد و بر دو نوع نر و ماده بر روی یک پایه است. گل نر آن دارای جامی به رنگ زرد نارنجی و متصل از راه قاعده به کاسه گل است. گلـــــهای ماده آن شباهت کامل به گلهای نر دارد و فقط به جای پرچم، مادگی با تخمکهای متعدد در آن دیــده می شود. میوه اش کروی به رنگ زرد، به بزرگی یک نارنج کوچک، پوشیده از یک پوست نازک ولی سخت و دارای میان بر سـفید رنگ و اسفنجی است. در داخل میوه نیز دانه هایی به رنگ سفید با ظاهر بیضوی و مسطح جای دارد.
ریخت شناسی Morphology: گیاهی یک ساله، ساقه ها علفی و پر از کرک های زبر، برگ ها متناوب، دارای دمبرگ های بلند، کرکدار، سه گوش، دارای لبهای کاملا فرو رفته و دندانه دار به شکل های گوناگون ، با زاویه منفرجه که سطح رویی آن ها سبز کمرنگ و زبر و سطح زیری کمرنگ می باشد. گل ها به رنگ زرد، به طور منفرد در زاویه بین برگ و ساقه ظاهر می شوند. میوه ها کروی، در اندازه یک پرتقال، زرد و صاف که در هنگام رسیدن در یک پوسته چوبی نازک و سخت احاطه می شود، با گوشت اسفنجی سفید که دارای تعداد زیادی دانه سفید مایل به قهوه ای و به شکل تخم مرغی است. میوه پوست کنده شده به راحتی به سه قسمت تقسیم می شود و از کل حجم آن حدود ۳۳-۲۳% شامل گوشت و بقیه شامل دانه هاست. گیاه بومی حوزه مدیترانه و آسیا (بخصوص ترکیه که بهترین واریته آن است)، همچنین آفریقا (بخصوص نایوبی) است. میوه آن در اندازه یک لیمو، مایل به زرد و با خال های سبز، دارای گوشت اسفنجی و بشدت تلخ می باشد.
قسمت مورد استفاده کل میوه یا به طور جداگانه اجزاء آن شامل پوست، گوشت یا دانه آن می باشد. نیاز های آن برای کشت دادن شامل خاک ماسه ای، آب و هوای گرم با رطوبت کم می باشد. فصل جمع آوری آن مرداد و شهریور و قبل از رسیدن کامل میوه هاست. بهترین نوع آن حنظل ترکیه و ایران است.
کاربرد در طب سنتی: میوه محرک کبدی قوی و مسهل و دافع آب می باشد و به عنوان یک مسهل قوی به کار می رفته و یکی از قویترین داروهای مسهل شناخته شده است. به ندرت به تنهایی به کار می رود اما در ترکیب با دیگر مسهل ها به کار گرفته شده و به عنوان دارویی عامیانه در بین مردم مطرح بوده است. در طب سنتی در درمان ادم مقاوم، آمنوره و عدم تعادل مغزی به کار برده شده است.
در پزشکی گذشته جزء ترکیبی معجونی به نام Confectio hamech یا Diacatholicon و اغلب دیگر قرصهای مسهل بوده و در مواردی که نیاز به پاکسازی بدن بوده، مورد استفاده قرار می گرفته است. در بند آوردن قاعدگی زنان در حالات شدید مؤثر بوده و در ابتدای حاملگی برای القای سقط هم مورد استفاده قرار می گرفته است که مصرف آن بدین
منظور هم در کتب قدیمی ثبت شده است. در درمان یرقان، کرامپ های روده ای، دردهای عصبی نیز کاربردهایی داشته است. پودر (گوشت میوه) آن به صورت موضعی همراه آلوئه و دیگر گیاهان در پماد ها، پلاستر ها و غیره با موفقیت در برابر کرم های انگلی و گاهی به صورت انما برای هدفی مشابه به کار گرفته شده است. در قولنج ایلئوس، انمای آن هنگامی که دیگر داروها اثر بخش نبوده اند، و میوه ریز شده آن برای رفع باردار شدن زبان هم به کار می رفته است. در مراکش از میوه یرای محافظت از بید خوردگی پشم استفاده می شود.از ریشه آن برای بهبودی یرقان، آسیت، بیماری های ادراری و روماتیسم استفاده می شود.دانه آن که طعمی شبیه فندق دارد و غنی از چربی و پروتئین است به عنوان یک دانه روغنی مصرف می شود. دانه آن برای افزایش رشد مو، تسکین نیش مار و دردهای عصبی کاربرد داشته است.
مواد متشکله: محتوای روغنی دانه ها حدود ۱۷ تا ۱۹ درصد (وزنی/وزنی) می باشد که شامل ۷۳-۶۷ درصد لینولئیک اسید (امگا ۶)، ۱۰ تا ۱۶ درصد اولئیک اسید ، ۸-۵ درصد استئاریک اسید و ۱۲-۹ درصد پالمیتیک اسید است. برآورد شده که محصول دهی روغن در حدود ۴۰۰ لیتر در هکتار می باشد. گوشت میوه (Pulp) دارای گلیکوزید ها، آلکالوئیدها و ساپونین است. از مواد متشکله آن می توان به Colocynthetin و Colocynthin (یک گلیکوزید و عامل اصلی تلخی و اثر مسهلی آن)، یک گلیکوزید فیتوسترول (Citrullo) و دیگر گلیکوزیدها (Elaterinٍ، Elatericin B و Dihydro-Elatericin B)، یک روغن ثابت، یک ماده رزینی محلول در اتر- کلروفرم، صمغ، اسید پکتیک یا پکتــــین، آلبومینوئیدها،
فسفات کلسیم و منیزیم، لیگنین و آب اشاره نمود. ریشه ها حاوی a-Elaterin، Hentriacontane و ساپونین هاست. در هر صد گرم از دانه ها حدود ۵۵۶ کیلو کالری انرژی، ۷/۶ گرم آب، ۶/۲۳ گرم پروتــــئین، ۲/۴۷ گرم چربی، ۵/۱۹ گــرم
کربوهیدرات، ۵/۱ گرم فیبر، ۴۶ میلی گرم کلسیم و ۵۸۰ میلی گرم فسفر یافت می شود. همچنین دانه ها دارای فیتواسترولین (Ipurand)، ۲ فیتوسترول، یک ساپونین، ۲ هیدروکربن، یک آلکالوئید، یک پلی ساکارید یا گلیکوزید و تانن است.
Colocynthin ماده ای گلیکوزیدی، محلول در آب و نامحلول در بنزول، کربن دی سولفید و اتر است. اسید های رقیق آن را به دکستروز و ماده بی مزه Colocynthein می شکنند. از تر کیبات جدیدی که از گیاه استخراج شده می توان به گلیکوزید های فلاون و گلیکوزیدهای کوکوربیتاسین اشاره کرد .
اثرات فارماکولوژیک: مقالات جدید ارائه شده درباره اثرات آن بدین قرارند:
۱- اثر کاهنده چربی خون: با تجویز عصاره دانه یا گوشت (Pulp) میوه بر روی خرگوش.
۲- افزایش رشد مو در اثر تجویز عصاره های اتر و متانولی در موش های آزمایشـــگاهی. اثر داروی مزبور مشـــــابه اثر محلول استاندارد ماینوکسیدیل بوده است.
۳- اثر کاهنده قند و چربی خون با استفاده از عصاره مائی پوسته بیرونی میوه در Rat که با آزمایشات انجام شده گلیکوزید ها و ساپونین های عصاره دارای بیشترین اثر بوده اند. همچنین اثر کاهندگی قند خون آن اثر مستقیم (بدون نیاز به اثر بر روی سلول های بتای جزایر لانگرهانس) شناخته شد.
۴- مهار رشد سلول های سرطانی سینه: با عصاره بدست آمده از برگهای گیاه. مکانیسم عمل ضد سرطانی در نتیجه تخریب ساختار رشته های اکتین در سلول و تحریک مرگ برنامه ریزی شده سلولی و در اثر گلیکوزیدهایی به نام Cucurbitacin B/E شناخته شد.
ترکیبات:
گلوکوزیدکولوسنتین-کولوسنتتین-چندساپونین-آلکالوئید-گلی کوزیدوتانن-فیتوسترول
خواص :
درمان بیماری تیفوئید،آنتی بیوتیک قوی،مسهل بسیارقوی بلغم،قاعده آور،سردرد،صرع،بازکردن گرفتگی های دماغی،دفع عفونت سینوزیت.